W dzisiejszym wpisie chciałabym zwrócić uwagę na problem, który dotyka osoby po udarach i urazach mózgu. Zaburzenia natury ogólnej występujące po uszkodzeniu mózgu są często bardzo obszerne i nieodwracalne. Dolegliwości ze strony układu wzrokowego są przeważnie nieuniknione. Głównym problemem w procesie rewalidacji pacjentów neurologicznych jest brak działania.
Dolegliwości występujące po uszkodzeniu mózgu
Osiem z dwunastu nerwów czaszkowych bierze udział w procesie widzenia, dlatego istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że uraz głowy da objawy wzrokowe. Do najczęstszych symptomów pourazowych należą:
- pogorszenie ostrości widzenia; mimo braku zauważalnego uszkodzenia gałki ocznej może się pojawić problem z przetwarzaniem wzrokowym, które zachodzi na poziomie kory wzrokowej
- astenopia; uczucie zmęczenia oczu, ból oczu i głowy, zawroty głowy, nudności, uczucie napięcia w okolicy oczodołu
- podwójne widzenie; występuje bardzo często, szczególnie gdy pacjent jest zmęczony lub zestresowany. Uszkodzenie hormonów może wpływać na autonomiczny układ nerwowy, a tym samym układ akomodacyjno-konwergencyjny. Czasami pacjenci skarżą się na to, że źle widzą czcionkę. Litery są niewyraźne, bo dwa obrazy są bardzo blisko siebie i nie odczuwa się ich jako podwójne, a zamazane
- nadwrażliwość na światło; uczucie dyskomfortu w oświetlonych pomieszczeniach, a także w naturalnym oświetleniu. Jedną z pierwszych rzeczy, które specjalista powinien zrobić to dobrać okulary przeciwsłoneczne lub z barwnym filtrem
- suchość oczu; podobnie, jak w zespole stresu pourazowego, pacjenci neurologiczni często wpatrują się w obiekty zapominając o mruganiu. Należy zalecić krople nawilżające oraz wprowadzić trening mrugania
- zaburzenia percepcja głębi, a tym samym problemy z poruszaniem się w przestrzeni, niepewne, niezgrabne poruszanie się, problemy z pisaniem.
- zaburzenia widzenia peryferyjnego; wrażenie przesuwania się przedmiotów znajdujących się w peryferyjnych częściach pola widzenia. Osoby z takimi symptomami nie lubią przebywać w zatłoczonych miejscach i tam, gdzie zbyt dużo się dzieje. Mózg ma problem z wyodrębnieniem szczegółów oraz lokalizacją przedmiotów w przestrzeni, nie może skupić się na jednym obiekcie
- problemy z czytaniem; nawiązując do poprzedniego punktu, nie zawsze osobie, która ma problem z czytaniem brakuje uwagi. Czasami skupia ona uwagę na zbyt wielu obiektach i nie może wyodrębnić poszczególnych liter w tekście.
- zaburzenia funkcji kognitywnych, mających związek z procesami poznawczymi tj. zdobywanie i interpretowanie informacji, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, wysuwanie wniosków, myślenie abstrakcyjne.
Badanie wzroku po uszkodzeniu mózgu
Po urazie koniecznie należy przeprowadzić pełne badanie wzroku. Ocenę stanu uszkodzenia narządu wzroku i drogi wzrokowej dokonuje się za pomocą badań elektrofizjologicznych (ERG, VEP, EOG), perymetrii komputerowej oraz badania OCT. Oprócz powyższych konieczne są pomiar ostrości wzroku w dali i bliży, ocena ustawienia oczu, funkcji okulomotorycznych i reakcji źrenic na światło, pomiar akomodacji, refrakcji, forii (zez ukryty), zakresów fuzyjnych oraz widzenia stereoskopowego. Dodatkowe badania, jakie warto wykonać to adaptacja do ciemności, wrażliwość na olśnienia, kolorymetria i testy percepcyjne.
Rehabilitacja widzenia po uszkodzeniu mózgu
Część specjalistów ochrony wzroku twierdzi, że należy wstrzymać się z rehabilitacją widzenia i doborem pomocy optycznych nawet kilka miesięcy, ponieważ objawy mogą ustąpić samoistnie. Naturalnie przed podjęciem terapii widzenia stan pacjenta musi się ustabilizować, ale gdy neurolog da zielone światło działamy tak szybko, jak to możliwe. Zmiany spowodowane uszkodzeniem mózgu nie mogą się utrwalić. Rehabilitacja widzenia po udarach i urazach mózgu powinna się opierać na współpracy fizjoterapeuty, psychologa, logopedy, terapeuty zajęciowego i terapeuty widzenia. O roli ostatniego mówi się niewiele, a narzędzia, jakimi dysponuje z pewnością podniosą poziom życia pacjentom neurologicznym.
O jakich narzędziach mowa?
- dobór okularów, mikropryzmatów, filtrów barwnych
- praca nad orientacją w przestrzeni
- wprowadzenie zasłaniania oczu w częściach przynosowych
- wprowadzenie treningu usprawniającego koordynację oko-ręka
- wprowadzenie ćwiczeń stymulujących percepcję wzrokową, np. wyodrębnianie figury od tła
- wprowadzenie ćwiczeń z wykorzystaniem pamięci wzrokowej
- prowadzenie treningu motoryki małej: grafomotoryka, ćwiczenia celownicze
- wprowadzenie treningu motoryki dużej: chodzenie w pryzmatach sprzężonych (ang. Yoked Prism), utrzymywanie równowagi na platformie balansowej
W myśl zasady “start low, start slow”, pracę z pacjentami neurologicznymi rozpoczynamy z niskiego poziomu i zwiększamy go powoli. Celem terapii nie jest przywrócenie idealnego stanu sprzed uszkodzenia, a podniesienie poziomu życia osób po urazie.
Myriam Konieczyńska
Życie po uszkodzeniu mózgu nigdy nie będzie takie samo, ale wciąż może być wspaniałe, dlatego nigdy nie przestajemy pracować z pacjentem, aby poziom jego życia wciąż był wysoki.
prof. W.C. Maples